Przyszłość paliw kopalnych w Polsce i Europie

Zielona transformacja to proces, który redefiniuje sposób, w jaki kraje na całym świecie zarządzają swoimi zasobami energetycznymi. Dla firm z wielu sektorów gospodarki ważne będzie dostosowanie się do zmian zachodzących w gospodarce i przemyśle, szczególnie w kontekście stopniowego odchodzenia od emisyjnych źródeł energii. Paliwa kopalne, które przez dekady stanowiły fundament globalnej gospodarki, stopniowo tracą na znaczeniu, a ich przyszłość staje się przedmiotem szerokiej dyskusji.

Znaczenie paliw kopalnych w gospodarce i przemyśle

Wykorzystanie paliw takich jak węgiel, ropa naftowa i gaz ziemny umożliwiło rozwój przemysłu ciężkiego, urbanizację oraz budowę nowoczesnej infrastruktury energetycznej. W Polsce węgiel, zarówno kamienny, jak i brunatny, odgrywa kluczową rolę w miksie energetycznym, stanowiąc około 70% produkcji energii elektrycznej. W porównaniu z krajami Europy Zachodniej, Polska w znacznie mniejszym stopniu korzysta z odnawialnych źródeł energii (OZE). Chociaż udział energii z wiatru, słońca i biomasy rośnie, wciąż pozostaje na poziomie niewystarczającym, by zrównoważyć dominację paliw kopalnych.

Struktura produkcji energii w Polsce na dzień 14.01.2025; Źródło: energetycznykompas.pl (dostęp: 14.01.2025)

Decyzja o podtrzymywaniu inwestycji w paliwa kopalne to wybór, który należy rozpatrywać w szerokim kontekście. Z jednej strony oznacza to kontynuowanie dotychczasowego modelu, który zapewnia krótkoterminową stabilność, ale wiąże się z wysokimi emisjami. Podtrzymywanie wydobycia węgla łączy się też z koniecznością wspierania polskiego górnictwa wysokimi kwotami z pomocy publicznej. Z drugiej strony inwestowanie w technologie przyszłości, takie jak OZE, zielony wodór czy magazyny energii, jest strategią opłacalną w długim terminie, ale wymaga rozwinięcia i modernizacji infrastruktury energetycznej.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że kraje, które konsekwentnie realizują strategię dekarbonizacji, mogą liczyć na wsparcie finansowe w ramach funduszy unijnych, takich jak Fundusz Sprawiedliwej Transformacji czy środki z programu FEnIKS (Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko). Polska ma szansę skorzystać z tych środków, ale wymaga to jasnej wizji oraz konsekwencji w realizacji celów klimatycznych.

W polskim przemyśle węgiel pozostaje podstawowym paliwem w elektroenergetyce oraz w sektorze ciepłowniczym. W obliczu wymogów unijnych, takich jak Zielony Ład oraz rosnących kosztów emisji CO2, przemysł stoi przed koniecznością przekształcenia swojego modelu energetycznego.

Przyszłość paliw kopalnych w Polsce i Europie

Transformacja energetyczna w Europie to przede wszystkim konsekwentne dążenie do osiągnięcia neutralności klimatycznej. W najbliższych latach można oczekiwać następujących zmian:

• Zmniejszenie roli węgla

Globalny trend odchodzenia od paliw kopalnych oznacza, że kraje inwestujące w technologie OZE i efektywność energetyczną będą osiągały większą konkurencyjność gospodarczą. Kontynuowanie inwestycji w węgiel i gaz może osłabić pozycję Polski na rynkach międzynarodowych.

• Wzrost znaczenia gazu ziemnego jako paliwa przejściowego

Gaz ziemny, choć emisyjny, jest mniej szkodliwy dla środowiska niż węgiel. Jego rola będzie znacząca w najbliższych dekadach, zanim technologie jądrowe, wodorowe i magazynowanie energii osiągną pełną skalę wdrożenia.

• Technologie CCS i CCU

Przechwytywanie i składowanie dwutlenku węgla (CCS) oraz jego ponowne wykorzystanie (CCU) mogą pozwolić na dalsze, choć ograniczone, korzystanie z paliw kopalnych w sposób bardziej zrównoważony.

• Rozwój OZE i energetyki jądrowej

Polska inwestuje w energetykę wiatrową, słoneczną i biomasę, a popularność zyskuje energetyka jądrowa - małe reaktory modułowe (SMR). Przyspieszenie budowy instalacji OZE i modernizacji infrastruktury elektroenergetycznej jest konieczne dla zmniejszenia zależności od paliw kopalnych.

Konsekwencje rezygnacji z paliw kopalnych

Poprawa jakości powietrza

Ograniczenie spalania paliw kopalnych, zwłaszcza węgla, przyczyni się do znacznego zmniejszenia emisji zanieczyszczeń do atmosfery. W efekcie zmniejszy się skala zjawiska smogu, które szczególnie dotyka polskie miasta i regiony przemysłowe. Poprawa jakości powietrza będzie miała bezpośredni wpływ na zdrowie obywateli oraz spowolnienie zmian klimatycznych. Zgodnie z raportem grupy badawczej Climate Central, zmiany klimatu najbardziej oddziałują na Niemcy, Polskę, Czechy i Belgię. Według badaczy w Polsce zima skróciła się o około 3 tygodnie w porównaniu do zim sprzed 10 lat, a przy tym odczuwamy najszybszy wzrost liczby dni zimowych z dodatnią temperaturą.

Zmniejszenie zależności od importu energii

Transformacja energetyczna oparta na OZE pozwoli krajom, takim jak Polska, zmniejszyć uzależnienie od importu surowców energetycznych, takich jak ropa naftowa czy gaz ziemny. Wzrost udziału energii produkowanej lokalnie zwiększy bezpieczeństwo energetyczne kraju i uniezależni gospodarkę od wahań cen na globalnych rynkach surowców.

Nowe możliwości rozwoju

Odejście od paliw kopalnych otwiera drzwi do innowacji technologicznych i rozwoju nowych sektorów gospodarki. Rozbudowa odnawialnych źródeł energii, rozwój zielonego wodoru czy inwestycje w technologie magazynowania energii przyczynią się do tworzenia miejsc pracy w innych sektorach gospodarki. Transformacja ta może również przyciągnąć inwestorów zainteresowanych działaniem w obszarze zielonych technologii. Dodatkowo konieczność modernizacji i dostosowania sieci do energii z odnawialnych źródeł przyniesie efekty w postaci nowoczesnej i mniej przeciążonej infrastruktury energetycznej.

Koszty społeczno-gospodarcze

Rezygnacja z paliw kopalnych wiąże się z wysokimi kosztami społecznymi, szczególnie w regionach opartych na górnictwie, takich jak Śląsk. Likwidacja miejsc pracy w sektorze wydobywczym wymaga wsparcia społeczności lokalnych oraz realizacji programów przekwalifikowania pracowników. Transformacja wymaga także odpowiedniego wsparcia finansowego, które zapewni, że proces ten będzie przebiegał w sposób sprawiedliwy i zrównoważony.

Techniczne wyzwania integracji OZE

Wzrost udziału odnawialnych źródeł energii w miksie energetycznym niesie za sobą wyzwania związane z niestabilnością ich produkcji. Energia słoneczna czy wiatrowa zależą od warunków atmosferycznych, co utrudnia utrzymanie ciągłości dostaw. Dodatkowo polskie sieci elektroenergetyczne wymagają modernizacji, aby sprostać gwałtownemu wzrostowi produkcji energii z OZE i zapewnić stabilność systemu. Rozwój technologii magazynowania energii i inteligentnych sieci jest kluczowy, ale wymaga czasu i znacznych nakładów inwestycyjnych.

Globalna konkurencja

Europa, jako lider transformacji energetycznej, stoi w obliczu wyzwań związanych z globalną konkurencją. Kraje, które w mniejszym stopniu ograniczają emisje i nadal wykorzystują tanie paliwa kopalne, mogą uzyskać przewagę kosztową na rynkach międzynarodowych. Wymaga to od Unii Europejskiej działań mających na celu ochronę własnych przedsiębiorstw przed konkurencją spoza UE, na przykład poprzez wprowadzenie mechanizmów takich jak CBAM (Carbon Border Adjustment Mechanism).

Konkurencyjność to nie jedyny problem europejskiej gospodarki związany z węglem - Światowa Organizacja Meteorologiczna (WMO) oraz Usługa Zmian Klimatu Copernicus (C3S) opublikowała w sierpniu 2024 roku raport, z którego wynika, że Europa ociepla się dwa razy szybciej niż inne kontynenty. To między innymi zasługa zmian w cyrkulacji atmosferycznej. Na ocieplenie klimatu mają też wpływ duże zagęszczenie populacji, źle zaprojektowane przestrzenie miejskie czy właśnie korzystanie z paliw kopalnych.

Każdy z tych aspektów pokazuje, że transformacja energetyczna niesie ze sobą duże wyzwania, ale i korzyści, które wymagają kompleksowego podejścia i współpracy na poziomie lokalnym, krajowym i międzynarodowym. Choć Europa jest liderem zielonej transformacji i już kolejny rok z rzędu wytwarza więcej energii z OZE niż z paliw kopalnych, to zmiany muszą zachodzić szybciej.

,,Przyszłość paliw kopalnych w Polsce i Europie zależy od podjęcia odważnych decyzji i konsekwentnej realizacji strategii dekarbonizacji. Wyzwania związane z transformacją energetyczną są znaczące, ale możliwości, jakie otwiera przejście na czystą energię, mają potencjał przekształcenia gospodarek na niespotykaną wcześniej skalę. Inwestowanie w efektywność energetyczną, odnawialne źródła energii czy SMRy to nie tylko sposób na ograniczenie emisji, ale również droga do zwiększenia niezależności energetycznej, poprawy jakości życia i rozwoju innowacyjnej gospodarki. W DB Energy codziennie pokazujemy, że można wdrożyć dekarbonizację, tak że się to opłaca.” - mówi dr Dominik Brach, Członek Zarządu i współzałożyciel DB Energy.

Kierunek zmian jest jasny – przyszłość należy do zrównoważonej energetyki. Kraje, które postawią na odważne działania już dziś, zyskają przewagę konkurencyjną w przyszłości, stając się liderami w walce o neutralność klimatyczną i przykładami dla reszty świata. Polska ma szansę dołączyć do tej grupy, ale wymaga to zdecydowanego kroku naprzód i odrzucenia przestarzałych schematów opartych na paliwach kopalnych.