CBAM - mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂

CBAM to mechanizm dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ i jest narzędziem polityki klimatycznej Unii Europejskiej. Jego głównym celem, zgodnie z założeniami Fit for 55, jest ograniczenie emisji gazów cieplarnianych oraz wspieranie unijnej strategii redukcji emisji netto o co najmniej 55% do 2030 r., a także osiągnięcie neutralności klimatycznej do 2050 r.

CBAM działa w ścisłym powiązaniu z unijnym systemem handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS) i ma na celu wyrównanie szans między producentami unijnymi a importerami spoza UE, eliminując zjawisko carbon leakage (ucieczki emisji).

CBAM jest częścią szerszego pakietu legislacyjnego UE znanego jako Fit for 55, którego celem jest redukcja emisji gazów cieplarnianych o 55% do 2030 roku w porównaniu z poziomami z 1990 roku. Kluczowe akty prawne regulujące mechanizm CBAM to:

• Rozporządzenie (UE) 2023/956 w sprawie ustanowienia CBAM,
• znowelizowana dyrektywa w sprawie EU ETS (systemu handlu uprawnieniami do emisji).

Na czym polega mechanizm CBAM?

CBAM jest systemem nakładającym dodatkowe opłaty na towary importowane do UE, które generują emisje dwutlenku węgla w procesie produkcji. Opłaty te są ustalane w taki sposób, aby odzwierciedlały koszty ponoszone przez europejskie przedsiębiorstwa w ramach EU ETS.

O EU ETS piszemy w naszym artykule: EU ETS - System Handlu Emisjami w Unii Europejskiej

W ramach EU ETS europejscy producenci muszą nabywać uprawnienia do emisji CO₂ za każdą tonę wyemitowanego gazu cieplarnianego. Uprawnienia te są częściowo przydzielane bezpłatnie, a częściowo kupowane na aukcjach. Dla producentów spoza UE brak takich obciążeń stwarza przewagę konkurencyjną i ryzyko przenoszenia produkcji do krajów o niższych standardach środowiskowych. CBAM ma eliminować tę różnicę, nakładając obowiązek wniesienia opłat na importerów produktów o wysokiej intensywności emisji.

Ważnym aspektem CBAM jest jego wdrożenie równolegle z wycofywaniem przydziałów bezpłatnych uprawnień w ramach EU ETS. W miarę jak importerzy będą zobowiązani do zakupu certyfikatów CBAM, unijni producenci będą stopniowo tracić bezpłatne uprawnienia, co ma zapewnić równowagę konkurencyjną. Jednakże, restrykcyjne regulacje klimatyczne w UE mogą prowadzić do zmniejszenia konkurencyjności europejskich przedsiębiorstw na rynkach międzynarodowych.

,,Wysokie koszty związane z emisjami, wynikające z EU ETS i CBAM, mogą sprawić, że produkty wytwarzane w UE staną się mniej atrakcyjne cenowo w porównaniu z towarami z krajów o mniej rygorystycznych normach środowiskowych. Według analiz Komisji Europejskiej, może to prowadzić do około 7-procentowego spadku wartości eksportu towarów.

Zgodnie z założeniami, wpływy z wdrożenia CBAM wyniosą kilka miliardów rocznie. Komisja Europejska ma rozdzielać środki pozyskane z podatku granicznego pomiędzy kraje UE oraz najbardziej dotkniętych mechanizmem CBAM partnerów handlowych, czyli państwa trzecie. Ma to na celu promowanie globalnych działań na rzecz redukcji emisji oraz wspieranie transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej.” - mówi Przemysław Kurylas, Dyrektor Operacyjny w DB Energy.

Etapy wdrażania CBAM

Mechanizm CBAM wprowadzany jest etapami, co pozwala przedsiębiorstwom dostosować się do nowych wymogów:

• Okres przejściowy (1 października 2023 r. – 31 grudnia 2025 r.)

Importerzy są zobowiązani do kwartalnego raportowania emisji, którymi obciążone są sprowadzane towary (tzw. emisje wbudowane), ale jeszcze bez konieczności ponoszenia opłat. Niewywiązanie się z obowiązku raportowania może skutkować karami administracyjnymi.

• Okres docelowy (od 1 stycznia 2026 r.)

W latach 2026–2033 emisje wbudowane będą stopniowo obejmowane obowiązkiem zakupu certyfikatów CBAM. W tym samym czasie wycofywane będą bezpłatne uprawnienia w ramach EU ETS. Od 2034 roku 100% emisji związanych z towarami objętymi CBAM będzie wymagało zakupu certyfikatów CBAM. System przydziałów bezpłatnych w EU ETS zostanie całkowicie zlikwidowany.

Kto jest zobowiązany do raportowania w ramach CBAM?

CBAM obejmuje sektory o wysokiej intensywności emisji, które są najbardziej narażone na ryzyko ucieczki emisji. W okresie początkowym są to:

• cement,
• żelazo i stal,
• aluminium,
• nawozy,
• wodór,
• energia elektryczna.

Co trzeba raportować w CBAM?

Raportowanie w ramach CBAM jest kluczowym elementem jego funkcjonowania. W okresie przejściowym przedsiębiorstwa muszą przekazywać dane dotyczące:

• Emisji wbudowanych, czyli ilości gazów cieplarnianych powstałych w trakcie produkcji importowanych towarów.
• Krajowego kosztu emisji - jeśli kraj eksportujący stosuje własny system opłat za emisje, importerzy mogą odliczyć te koszty od swoich zobowiązań w CBAM.

Po zakończeniu okresu przejściowego raportowanie emisji zostanie uzupełnione o obowiązek umarzania certyfikatów CBAM.

Polskie firmy, które importują towary objęte CBAM, mają obowiązek szczegółowego raportowania emisji wbudowanych w sprowadzane produkty. W raportach muszą znaleźć się dane dotyczące emisji bezpośrednich, wynikających z procesów produkcyjnych oraz emisji pośrednich, takich jak te związane z wykorzystaniem energii elektrycznej. Raporty powinny zawierać także informacje o ilości i rodzaju importowanych towarów, ich kraju pochodzenia oraz funkcjonowaniu w tym kraju systemu opłat za emisje dwutlenku węgla.

W okresie przejściowym, trwającym do końca 2025 roku, firmy zobowiązane są do składania kwartalnych raportów bez konieczności wnoszenia opłat, natomiast od 2026 roku będą musiały umarzać certyfikaty CBAM, odzwierciedlające koszty emisji wbudowanych w przywożone towary.

CBAM a przedsiębiorstwa przemysłowe

Dla firm przemysłowych CBAM oznacza konieczność dokładnego przeanalizowania swoich łańcuchów dostaw i emisji związanych z produkcją. Aby skutecznie działać w nowej rzeczywistości, przedsiębiorstwa muszą:

• Inwestować w bardziej efektywne procesy produkcyjne,
• Przeprowadzać audyty środowiskowe, by lepiej zrozumieć swój ślad węglowy,
• Rozważyć lokalizację części produkcji w UE, aby uniknąć opłat związanych z CBAM.

Korzyści wynikające z CBAM

• Wyrównanie konkurencji - CBAM eliminuje przewagę cenową producentów spoza UE, którzy nie ponoszą kosztów związanych z redukcją emisji.
• Redukcja emisji globalnych - mechanizm ma zachęcać inne kraje do zaostrzenia regulacji klimatycznych, by ich produkty były bardziej konkurencyjne na rynku UE.
• Stymulacja innowacji - przedsiębiorstwa zmotywowane do redukcji emisji inwestują w nowe technologie, co przyspiesza transformację przemysłową.
• Wsparcie dla celów klimatycznych UE - CBAM jest jednym z narzędzi wspierających realizację celów neutralności klimatycznej do 2050 roku.

Wyzwania związane z CBAM

• Koszty dla przedsiębiorstw - importerzy muszą ponosić dodatkowe opłaty, co może zwiększyć ceny końcowe produktów.
• Złożoność raportowania - system wymaga szczegółowego monitorowania emisji w łańcuchu dostaw, co wiąże się z dodatkowymi obowiązkami administracyjnymi.
• Ryzyko retorsji handlowych - niektóre kraje spoza UE mogą uznać CBAM za barierę handlową i wprowadzić własne mechanizmy odwetowe.

Podsumowanie

CBAM to przełomowy mechanizm mający na celu ochronę klimatu i wyrównanie warunków konkurencji na rynku międzynarodowym. Wprowadzenie CBAM stanowi wyzwanie dla importerów, którzy muszą dostosować się do nowych wymogów raportowania i ponosić dodatkowe koszty emisji. Jednocześnie mechanizm ten stwarza szansę na globalne zwiększenie ambicji klimatycznych i przyspieszenie transformacji w kierunku gospodarki niskoemisyjnej. Wdrożenie CBAM w pełni w 2026 roku będzie kamieniem milowym na drodze UE do neutralności klimatycznej i z pewnością wpłynie na przyszłość przemysłu zarówno w Europie, jak i na świecie.